Tên di sản : Chùa Cát Lâm (Chùa Cát)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 166/QĐ-UBND
Giới thiệu
Tên gọi di tích.
Di tích lịch sử văn hoá chùa Cát Lâm (tên đề trên đại tự của chùa, tên khẳng định chùa theo thiền phái Trúc Lâm), tên nôm gọi là chùa Cát thuộc làng Nhị Hà, xã Hoằng Cát, huyện Hoằng Hoá.
Địa điểm phân bố và đường đi đến di tích.
Xã Hoằng Cát là một xã lớn thuộc huyện Hoằng Hoá. Diện tích tự nhiên 421,1ha, dân số tính đến năm 2000 là 4.958 người. Phía Bắc Hoằng Cát giáp xã Hoằng Xuyên, Hoằng Khê; phía Nam giáp xã Hoằng Minh, Hoằng Anh; phía Đông giáp xã Hoằng Quỳ; phía Tây là sông Lạch Trường, bên Hữu sông thuộc địa phận xã Hoằng Lý. Hoằng Cát hiện có 4 thôn lớn. Chùa Cát Lâm nằm ngay đầu làng Nhị Hà.
Nhân vật, sự kiện lịch sử.
Theo Địa chí văn hoá Hoằng Hoá thì “Chùa Cát Lâm có từ thời Lý”. Qua khảo sát, do khói lửa của chiến tranh, đặc biệt trong những ngày tháng 4 năm 1965, khi giặc Mỹ mở rộng chiến tranh ra Miền Bắc, kiên quyết chặt đứt huyết mạch giao thông của quân dân ta tại cầu Hàm Rồng và cầu Tào, thì ở vị trí chùa Cát Lâm (cách cầu Tào 2km, cách cầu Hàm Rồng 4km theo đường chim bay) là mục tiêu phải chịu đựng hàng ngàn tấn bom đạn của giặc Mỹ từ trên trời bắn xuống, từ dưới biển bắn lên, cho nên mọi dấu vết của kiến trúc chùa xưa không còn nguyên vẹn.
Dấu tích xưa còn lại của chùa còn chiếc khánh đá có khắc 6 chữ “Ất Dậu... Thành tân tạo”. Những chữ khắc trên khánh đá bị mờ chỉ còn rõ 5 chữ, nhưng dựa vào hoạ tiết hoa văn, phong cách chế tác và các nguồn tư liệu khác, bước đầu xác định: có thể chiếc khánh đá được tôn tạo vào năm Ất Dậu thời Hồ Hán Thương Thế kỷ XV (?). Đặc biệt chùa còn lưu giữ tấm bia hậu kỵ ghi năm Canh Tuất là tấm bia ghi công đức của cụ Nhữ Bá Huyên và vợ là bà Nguyễn Ảo (con trai và con dâu của danh nho Nhữ Bá Sỹ ở thế kỷ XIX) đã có công tôn tạo chùa Cát Lâm.
Cuối những năm 90 của thế kỷ XX, bà con trong xã và thập phương, được chính quyền xã cho phép đã xây dựng chùa trên nền đất cũ với quy mô 12 gian nhà, chia làm ba khu vực kiến trúc để thờ Phật và sinh hoạt.